Projektowanie obiektów i przedmiotów w przestrzeni publicznej powinno charakteryzować się dostępnością dla wszystkich osób, bez względu na to, czy są osobami z niepełnosprawnościami czy cieszą się dobrą sprawnością fizyczną.

W raporcie Małopolskiego Obserwatorium Rozwoju Regionalnego znalazł się szereg informacji na temat warunków mieszkaniowych, budownictwa senioralnego, projektowania przestrzeni publicznej pod kątem osób 60+ w Małopolsce. Ponadto w publikacji znaleźć można przykłady z Polski i ze świata radzenia sobie z problemem starzejących się społeczeństw w kontekście mieszkalnictwa seniorów.

Przestrzeń publiczna dla wszystkich

Pojęcie projektowanie dla wszystkich lub projektowanie uniwersalne związane jest ściśle z dostępnością, którą można zdefiniować jako wprowadzenie takich rozwiązań przestrzennych, które zapewniają możliwość samodzielnego i niezależnego funkcjonowania w lokalnej społeczności wszystkim, niezależnie od poziomu sprawności. Dotyczy to możliwości korzystania zarówno z powszechnych usług, produktów i informacji (w tym informacji cyfrowej), jak i z atrakcji turystycznych danego miejsca.

Przestrzeń publiczna to zarówno bliższe, jak i dalsze otoczenie. Bliższe, czyli dzielnice, osiedla, tereny wokół bloków, podwórka i ulice. Dalsze otoczenie, to przestrzeń otwarta, z której korzystają wszyscy mieszkańcy: trakty piesze i drogowe, obiekty publiczne, urzędy, sklepy, szpitale, szkoły, parki, muzea i szlaki turystyczne.

Przestrzeń dostępna nie tylko architektonicznie

Dostosowanie przestrzeni z uwzględnieniem potrzeb wszystkich użytkowników nie opiera się jedynie na dostępności i likwidacji barier architektonicznych. Sposób zagospodarowania terenu, jak i układ funkcjonalno-przestrzenny obiektów powinien również zachęcać do aktywności i sprzyjać nawiązywaniu kontaktów społecznych. Dlatego też przestrzeń publiczna, która jest dostępna i przyjazna, powinna być w pełni przygotowana do użytkowania przez osoby z obniżoną funkcjonalnością, w tym seniorów. Przestrzeń taka ma sprzyjać ich aktywności w sferze społecznej, tworzyć podstawy do integracji i pełniejszego zaangażowania w budowanie relacji międzypokoleniowych oraz samorealizacji.

(…) miejska polityka mieszkaniowa powinna uwzględniać dynamikę zmiany struktury demograficznej, czyli trzeba uwzględnić, jak mieszkanie senioralne mieści się w układzie struktury miasta, wszyscy mówimy o tych miastach 15, czyli 15 minut dostępu do kościoła, do ośrodka zdrowia, do usług i tak dalej, czyli takie gdzie można na piechotę w miarę możliwości, jeżeli ktoś jest sprawny (…) – podkreśla przedstawiciel uczelni i jednostek badawczych w ankiecie przeprowadzonej przez Małopolskie Obserwatorium Rozwoju Regionalnego.

Zarówno w bliższym, jak i dalszym otoczeniu istotne są czynniki kształtujące przestrzeń, które mają znaczenie dla jakości życia seniorów, ale i pozostałych użytkowników tej przestrzeni. Pod wspólnym mianownikiem dobrej organizacji bliższej i dalszej przestrzeni można wymienić: bliskość i dostępność sklepu, służby zdrowia, obiektów administracji, kultury i sportu, brak barier architektonicznych, obecność poręczy, podjazdów i pochylni, wyraźne oznakowanie i oświetlenie wspólnie użytkowanych przestrzeni, wygodne i bezpieczne dojście do przystanków transportu publicznego, czytelność i zrozumiałość informacji, obecność zielonych skwerów i parków z przyjazną infrastrukturą, umożliwiająca np. wypoczynek, monitoring zapewniający bezpieczeństwo.

Infrastruktura w gminach – działania na rzecz seniorów

Niemal 70% gmin w Małopolsce podejmuje działania lub wprowadza pogramy mające na celu dostosowanie gminnej infrastruktury do potrzeb seniorów. Spośród gmin miejskich, 75% podejmuje inicjatywy z zakresu dostosowania obecnej infrastruktury do potrzeb osób powyżej 60 roku życia
(w tym wszystkie miasta na prawach powiatu). W gminach wiejskich i miejsko-wiejskich odsetek ten wynosi odpowiednio 69% i 64%. Nie ma tutaj znaczenia zamożność gminy, a co ciekawe, gminy o niższych dochodach własnych w podobnym stopniu jak gminy najbogatsze podejmują działania na rzecz rozwoju infrastruktury w kierunku zaspokojenia potrzeb seniorów.

Inicjatywy związane z dostosowaniem gminnej infrastruktury do potrzeb seniorów zazwyczaj polegają na poprawie jakości oraz budowie nowych dróg, chodników i poboczy, poprawie oświetlenia ulic i przejść dla pieszych, eliminacji wysokich krawężników i odpowiednim ich profilowaniu, montażu progów zwalniających i wdrażaniu tzw. bezpiecznych przejść dla pieszych. Poza tym gminy dbają o wyrównanie nawierzchni, montaż podjazdów i zjazdów z chodników, sukcesywne ograniczanie innych barier architektonicznych z myślą zarówno o seniorach, jak i osobach z niepełnosprawnościami, bieżące remonty i usprawnienia oraz działania rewitalizacyjne.

Organizacja terenów sprzyjających rekreacji i wypoczynkowi

Małopolskie gminy realizują też działania w zakresie dostosowania terenów zielonych do potrzeb seniorów. Zalicza się do nich m.in. kreowanie zielonych przestrzeni dla rekreacji, integracji i wypoczynku na świeżym powietrzu (takich jak Sfery Aktywnego Seniora oraz Otwarte Strefy Aktywności o funkcji integracyjnej), budowę i modernizację tężni solankowych i parków zdrojowych z usługami dla seniorów oraz sytuowanie większej liczby ławek i miejsc wypoczynku w przestrzeni publicznej (również pomiędzy blokami oraz na trasie do najbliższych przystanków autobusowych). Ponadto seniorzy mogą korzystać z nowych ścieżek rowerowych, parkingów dla osób z niepełnosprawnościami w pobliżu parków i charakterystycznych, integracyjnych punktów w przestrzeni publicznej, bezpłatnej wypożyczalni rowerów elektrycznych.

Seniorzy w przestrzeni publicznej – przykłady inicjatyw

W Sopocie w ramach projektu „Quality Ageing in an Urban Environment” (Q-AGEING) realizowanego przez samorząd miasta wraz z innymi partnerami europejskimi stworzona została mapa barier architektonicznych, które utrudniają poruszanie się po mieście osobom starszym i z niepełnosprawnościami. Jest to w istocie rozbudowana, dynamiczna baza danych, zawierająca opis występujących w mieście barier, zdiagnozowanych podczas badania otwartej przestrzeni miejskiej przeprowadzonego w czerwcu 2011 roku. Badaniem zostały objęte w szczególności te elementy infrastruktury miejskiej, którymi zarządzanie pozostaje w gestii samorządu, tj. szlaki komunikacyjne oraz skwery i place, przejścia dla pieszych, przystanki autobusowe i kolejowe oraz publicznie dostępne urządzenia elektroniczne, będące własnością właściwych operatorów. Pozyskane na tej drodze informacje zostały następnie przekazane do wydziałów i jednostek odpowiedzialnych za utrzymanie i modernizację infrastruktury miejskiej. Takie działania sprzyjają rozwiązywaniu najpilniejszych tematów, które mają zmierzać do stworzenia przyjaznej seniorom przestrzeni. Samorząd uzyskał narzędzie pomocne przy podejmowaniu decyzji i optymalizacji zadań dotyczących przeprowadzenia kolejnych inwestycji infrastrukturalnych w mieście.

Z kolei w Krakowie seniorzy wzięli udział w projekcie „Seniorzy decydują – dialog obywatelski seniorów w Krakowie”, w którym zwracali uwagę na problem dużej grupy osób, które będąc w podeszłym wieku, wycofują się z życia społecznego i często nie wychodzą nawet z domu. Podczas badań fokusowych respondenci skupiali się na konieczności aktywizacji tej grupy, zauważając, że istotną barierą dla aktywności jest niepełnosprawność. Nie poddawano jednak szerokiej analizie pośrednich przyczyn takiej postawy, takich jak dostosowanie przestrzeni miejskiej i infrastruktury do potrzeb osób o ograniczonej sprawności ruchowej. Część osób dostrzegła jednak konieczność zapewnienia podstawowych warunków, których zaspokojenie otwiera możliwość pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. Wśród tych podstawowych czy też optymalnych warunków dla funkcjonowania seniorów (takich jak niezależność ekonomiczna, dobra opieka medyczna czy kontakt z bliskimi osobami) wymieniana była między innymi możliwość zachowania maksymalnej samodzielności, co w dużym stopniu zależne jest od braku barier w przestrzeni miejskiej. Po wielu latach prac, i stworzeniu Rady Seniora, przyjęto w Krakowie Program Aktywności Społecznej i Integracji Osób Starszych (PASIOS) , w którym w celach głównych zapisano, aby „Jak najwięcej seniorów miało możliwość przebywania w zdrowej, przyjaznej, bezpiecznej i estetycznej przestrzeni, traktowani byli ze zrozumieniem, sympatią i szacunkiem”.

Zapraszamy do lektury raportu.