Starzejąca się Europa

Jednym z poważniejszych problemów, z jakimi mierzyć się muszą współczesne społeczeństwa europejskie jest upowszechnienie zjawiska starzenia się społeczeństw i rosnącego deficytu osób młodych. Trudna sytuacja ludnościowa dotyka również i Polskę, co w konsekwencji przekłada się na zaistnienie różnorodnych wyzwań w sferze ekonomicznej czy socjalnej. W obliczu narastających problemów w zakresie rozwoju demograficznego, warto bliżej przyjrzeć się trendom oraz zmianom i ciągłościom w strukturze ludnościowej, gdyż dają one wgląd w aktualne nastroje społeczne oraz pozwalają na stawianie prognoz co do potencjalnych wyzwań przyszłości.

Analizując kolejne parametry demograficzne należy również mieć na uwadze ich zróżnicowanie pod względem lokalnym. Zmiany ludnościowe postępują w poszczególnych województwach w tempie nierównym, co pozwala na uchwycenie trendów charakterystycznych dla danego regionu. Zależności te ukazane są w najnowszym raporcie Głównego Urzędu Statystycznego – Ludność. Stan i struktura oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2023 r. Poniżej prezentujemy wybrane dane o znaczeniu kluczowym dla zrozumienia demografii województwa małopolskiego.

Małopolska w krajowej czołówce

Liczba mieszkańców naszego kraju spada sukcesywnie od roku 2012, osiągając w 2023 r. wartość 37,64 mln obywateli. Niekorzystny na tę tendencję wpływ ma przede wszystkim ujemny przyrost naturalny na poziomie -3,6‰. W 2023 r. liczba urodzeń obniżyła się o blisko 33 tys. w porównaniu z rokiem poprzednim, co stanowi najniższą odnotowaną wartość w całym okresie powojennym. Rok 2023 przyniósł co prawda mniej zgonów niż 2022 r., jednak nadal ich liczba (409 tys.) znacznie przewyższyła wartość urodzeń żywych (272 tys.).

Małopolska jest jednym z województw, które charakteryzują się wysoką rodnością (28 tys.) i stosunkowo niską umieralnością (33 tys.). Mimo iż skutkuje to nadal ujemnym poziomem przyrostu naturalnego (-1,3‰), Małopolska wyróżnia się korzystnie na tle pozostałych województw. Wraz z Pomorzem jest bowiem jedynym regionem, w którym zaobserwowano wzrost liczby mieszkańców w porównaniu z danymi na 2022 r. Dane te przedstawia poniższa tabela.

​​​

W pozostałych 14 województwach odnotowano tendencję spadkową. Zjawisko to spowodowane jest m.in. przez wysokie ogólne saldo migracji (wewnętrznych i zagranicznych), które w roku 2023 wyniosło ponad 5 tys. osób i stanowiło drugą (po Mazowszu) najwyższą wartość w skali kraju.

Na koniec 2023 r. Małopolskę zamieszkiwało blisko 3,43 mln mieszkańców, co stanowi niewiele ponad 9% ogółu populacji kraju. Plasuje ją to na 4 pod względem liczby ludności miejscu na liście województw. Wyprzedzają ją jedynie Mazowsze, Śląsk i Wielkopolska.

Gdzie mieszkają Małopolanie?

W stosunku do roku poprzedniego, w Małopolsce zauważyć można niewielki przyrost liczby mieszkańców małopolskich miast i spadek co do ludności zamieszkałej na wsiach, jednakże to nadal wsie wysuwają się na prowadzenie w kontekście demograficznym, jako że zamieszkuje je 52% Małopolan. Pozostałe 48% wybiera życie miejskie.

 Jak to wygląda w skali kraju?

Odbiega to nieco od średnich wartości w skali kraju, gdyż to tereny urbanistyczne zamieszkuje więcej, bo 59% Polaków, natomiast we wsiach pozostaje 41% obywateli.

Feminizacja społeczeństwa

Małopolska struktura ludności w oparciu o płeć odzwierciedla tendencje ogółu polskiego społeczeństwa. Zarówno w statystykach krajowych, jak i tych ograniczających się do obrębu województwa małopolskiego, kobiety stanowią 52% ludności.

Współczynnik feminizacji przyjmuje różne wartości w zależności od kategorii wiekowej. Mimo iż w 2023 r. urodziło się w Polsce więcej chłopców niż dziewczynek, mamy do czynienia z nadumieralnością mężczyzn i wydłużeniem trwania życia kobiet.

Wnuczkowie i dziadkowie

Istotne zależności pojawiają się w kontekście struktury ludności ze względu na wiek, gdyż wartości te bezpośrednio wpływają na rozwój wspomnianego już zjawiska starzenia się polskiego społeczeństwa. Odzwierciedla to m.in. miara indeksu starości, który dla Małopolski wynosi 114. Oznacza to, iż na 100 „wnuczków” (dzieci w wieku 0-14 lat) przypada tu 114 „dziadków” (osób w wieku 65 i więcej lat). Jest to wartość niekorzystna, lecz niższa od tej, która przypada na ogół społeczeństwa polskiego, gdzie indeks starości wynosi aż 133.

W przypadku ekonomicznych grup wiekowych, zauważyć można tendencję, iż w ostatnich latach sukcesywnie kurczy się liczba zarówno Polaków będących w wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat), jak i obywateli w wieku produkcyjnym (18-59/64). Rośnie natomiast udział grupy najstarszej, a więc osób z kohorty poprodukcyjnej (60/65+).

Na tle uśrednionych dla ogółu polskiego społeczeństwa statystyk, Małopolska wypada jednak nieco korzystniej, niż większość województw. Udział Polaków w wieku przedprodukcyjnym wynosi 18%, w porównaniu z 19% w Małopolsce. Również i wielkość grupy wieku produkcyjnego, która w skali kraju sięga 58%, jest w Małopolsce wyższa o 1 pp. Województwo małopolskie znajduje się także w czołówce jeśli chodzi o najmniejszy odsetek grupy w wieku poprodukcyjnym, osiągając 21%, w porównaniu do 23% dla ogółu społeczeństwa.

Warto również zwrócić uwagę na korzystną dla Małopolski wartość odpowiadającą medianie wieku obywateli. Małopolska znajduje się pod tym względem w czołówce najmłodszych województw, gdyż charakteryzuje się medianą sięgającą 41,2, podczas gdy średnia krajowa wynosi 42,8. Ponadto, Małopolska zajmuje pierwsze miejsce w Polsce jeśli chodzi o najniższą medianę wieku mężczyzn. Mediana wieku Małopolan płci męskiej wynosi 39,9, podczas gdy w skali kraju wartość ta wynosi 41,2.

W ostatnich latach Polska niezaprzeczalnie doświadcza kryzysu demograficznego, co uwidacznia się przede wszystkim w malejącej liczbie urodzeń oraz rosnącym indeksie starości. W stosunkowo lepszej od większości województw w kraju sytuacji znajduje się jednak Małopolska. Wpływają na to wysoka rodność, niska umieralność a także wysokie saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych. Mimo to, należy spodziewać się, iż w najbliższej przyszłości nasze województwo także doświadczać będzie skutków trudnej sytuacji ludnościowej.

Grafiki: opracowanie własne, fot. domena publiczna